Học phân tích thị trường từ Stockcharts (Bài 71): Các định kiến tâm lý trader nên tránh (phần 2)

Tóm tắt bài trước:

• Thiên kiến mỏ Neo là xu hướng bị ảnh hưởng quá mức bởi thông tin đầu tiên được trình bày cho chúng ta khi đưa ra quyết định, do đó cho phép bản thân bị thúc đẩy đến một quyết định hoặc kết luận thiên về thông tin ban đầu đó. Thông tin đầu tiên này được gọi là "mỏ neo", là tiêu chuẩn mà tất cả các phương án thay thế khác đều được đánh giá và so sánh với thông tin này. Do đó, các quyết định tiếp theo không được đưa ra một cách tự nhiên, mà thay vào đó là điều chỉnh theo mỏ neo.
• Tâm lý sợ mất mát đề cập đến xu hướng đưa ra các quyết định cho phép chúng ta tránh mất mát hơn là những quyết định cho phép chúng ta đạt được lợi nhuận.
• Hiệu ứng sở hữu mô tả xu hướng của con người là coi trọng hơn một thứ mà chúng ta sở hữu so với một thứ giống hệt mà chúng ta không sở hữu.

---

Hôm nay là các định kiến tiếp theo mà chúng ta - các trader nên tránh:

Hiệu ứng đóng khung

Hiệu ứng đóng khung mô tả xu hướng phản ứng, phán đoán hoặc diễn giải cùng một thông tin theo những cách hoàn toàn khác nhau tùy thuộc vào cách thông tin đó được trình bày với chúng ta hoặc "được đóng khung" (phổ biến nhất là thông tin được đóng khung dưới dạng mất mát hay lợi nhuận).

Ví dụ được trích dẫn phổ biến nhất về điều này là nghiên cứu của Tversky và Kahneman năm 1981 yêu cầu những người tham gia lựa chọn giữa hai phương pháp điều trị - A và B cho 600 người mắc một căn bệnh. Phương pháp điều trị A được dự đoán sẽ dẫn đến tổng số 400 ca tử vong, trong khi phương pháp điều trị B có 33% người được cứu sống. Về mặt con số, mặc dù có hai cách trình bày nhưng kết quả là như nhau. Sau đó, hai phương án này được trình bày cho những người tham gia nghiên cứu, một theo dạng tích cực (số lượng người sẽ được cứu sống), một theo dạng tiêu cực (số lượng người sẽ tử vong).

Khi các phương án được đóng khung theo hướng tích cực, 72% người tham gia đã chọn Phương pháp điều trị B. Tuy nhiên, khi các phương án đó được đóng khung theo hướng tiêu cực, chỉ có 22% người tham gia chọn Phương pháp điều trị A (400 người sẽ chết). Việc cứu sống 200 trong số 600 người có kết quả giống hệt như việc để 400 trong số 600 người chết, nhưng cách thức “đóng khung” tin tức theo các hướng khác nhau đã ảnh hưởng đến quyết định của những người tham gia.

Một ví dụ nổi tiếng khác chứng minh tác động của việc đóng khung là một nghiên cứu phát hiện ra rằng 93% sinh viên tiến sĩ đã đăng ký lớp học sớm khi trường học nhấn mạnh đến khoản phí phạt vì đăng ký muộn, nhưng chỉ có 67% làm như vậy khi cùng một con số được trình bày dưới dạng giảm giá cho việc đăng ký sớm.

Không có gì bí mật khi các nhà đầu tư trên thị trường tài chính liên tục phải chịu sự tấn công của thông tin từ mọi phía - tăng giá, giảm giá và mọi thứ ở giữa. Cùng một thông tin nhưng nó có thể được đóng khung bởi nhiều nguồn, theo nhiều cách khác nhau, làm sai lệch cách bạn diễn giải thông tin đó. Khi bạn lọc luồng tin tức và dữ liệu tài chính, hãy cân nhắc cách thức đóng khung các con số, số liệu thống kê hoặc báo cáo đó và suy nghĩ về tác động của chúng đối với các ý kiến mà chúng dẫn bạn đến.

Thiên kiến xác nhận

Thiên kiến xác nhận là xu hướng coi trọng quá mức, ủng hộ, tìm kiếm, phóng đại hoặc dễ dàng nhớ lại thông tin hoặc các phương án thay thế theo cách xác nhận niềm tin, giả thuyết hoặc mong muốn có sẵn của chúng ta, đồng thời đánh giá thấp, bỏ qua hoặc ít cân nhắc hơn đối với thông tin hoặc các phương án thay thế không xác nhận niềm tin, giả thuyết hoặc mong muốn có sẵn của chúng ta. Sai sót cố hữu này trong lý luận nhận thức của chúng ta dẫn đến việc diễn giải thông tin sai lệch, sai sót trong phán đoán và dẫn đến việc ra quyết định kém. Tác động của thiên kiến xác nhận đã được chứng minh là mạnh hơn nhiều đối với các vấn đề hoặc niềm tin mang tính cảm xúc đã ăn sâu bén rễ (hay còn được gọi là bảo thủ). Ngoài việc đánh giá quá cao thông tin xác nhận niềm tin hiện có của chúng ta, thiên kiến xác nhận còn bao gồm xu hướng diễn giải bằng chứng mơ hồ nhằm hỗ trợ cho các vị thế đang sở hữu, ngay cả khi không có mối quan hệ thực sự nào tồn tại. Tóm lại, khái niệm này cho rằng các cá nhân có thiên hướng tìm kiếm các thông tin xác nhận niềm tin hiện có của họ và thiên hướng chống lại thông tin bác bỏ niềm tin hiện có của họ, dẫn đến sự tự tin thái quá vào quan điểm và quyết định của chúng ta ngay cả khi có bằng chứng trái ngược mạnh mẽ.

Là một nhà đầu tư trên thị trường tài chính, có thể khó duy trì sự tách biệt giữa các ước tính hoặc kỳ vọng có căn cứ và các phán đoán cảm xúc dựa trên hy vọng hoặc mong muốn. Bằng cách khiến chúng ta quá chú trọng vào thông tin xác nhận những hy vọng hoặc mong muốn đó, thiên kiến xác nhận có thể ảnh hưởng đến khả năng đưa ra các đánh giá hợp lý và hình thành nên những định kiến quá mức về tiềm năng tăng giá của một cổ phiếu. Việc nhận thức được việc bạn có mắc phải thiên kiến hay không là bước đầu tiên để chống lại những tác động không mong muốn của thiên kiến xác nhận.