[Nghiên cứu] 'Giá trị bóng tối' của các khoản cho vay của Ngân hàng Trung ương

Sau cuộc Đại Khủng hoảng Tài chính, Ngân hàng Trung ương Châu Âu (ECB) đã mở rộng bộ công cụ chính sách tiền tệ của mình, bao gồm việc sử dụng các khoản vay dài hạn cho các ngân hàng với lãi suất gần bằng 0 hoặc thậm chí âm. Những can thiệp này của ngân hàng trung ương nhằm hỗ trợ việc truyền tải chính sách tiền tệ mở rộng và có thể đóng vai trò quan trọng trong việc củng cố sự ổn định tài chính của Khu vực đồng euro, cụ thể là bằng cách giảm nguy cơ rút tiền ồ ạt khỏi ngân hàng. Tuy nhiên, bằng chứng định lượng về tác động của những can thiệp này đối với sự ổn định tài chính vẫn còn rất ít. Trong bài viết này, chúng tôi định lượng hiệu quả của các chương trình cho vay của ngân hàng trung ương trong việc hỗ trợ sự ổn định tài chính thông qua lăng kính của một mô hình cấu trúc mới được thảo luận trong bài báo này.

Những thách thức thực nghiệm trong việc đánh giá chính sách của Ngân hàng Trung ương​

Biểu đồ dưới đây minh họa sự phát triển của hoạt động cho vay của ECB đối với các ngân hàng tại các quốc gia khu vực đồng euro, dựa trên mẫu các ngân hàng chiếm khoảng một nửa tổng thị trường tiền gửi và cho vay. Như chúng ta có thể thấy, phần lớn hoạt động cho vay này diễn ra sau cuộc khủng hoảng nợ công của khu vực đồng euro. Hoạt động cho vay tăng tốc nhanh chóng trong đại dịch COVID-19, đặc biệt là khi ngân hàng trung ương mở rộng bảng cân đối kế toán đồng thời giảm lãi suất mà các ngân hàng có thể vay từ ngân hàng trung ương xuống mức thấp tới -1% (các chương trình cho vay tương tự đã được Ngân hàng Nhật Bản và Ngân hàng Anh triển khai). Các biện pháp nới lỏng định lượng được ECB và nhiều ngân hàng trung ương trên thế giới triển khai song song, không giống như các hoạt động cho vay này, không nhằm mục đích trực tiếp củng cố sự ổn định của hệ thống ngân hàng.


Nguồn: Ngân hàng Trung ương Châu Âu; tính toán của tác giả.

Ghi chú: Biểu đồ thể hiện động lực cho vay và lãi suất chính sách của Ngân hàng Trung ương Châu Âu (ECB) trong giai đoạn 2010-2021. TLTRO I, II và III tương ứng với các Hoạt động Tái cấp vốn Dài hạn có Mục tiêu được công bố lần lượt vào tháng 6 năm 2014, tháng 3 năm 2016 và tháng 3 năm 2019. Đường thẳng đứng màu đỏ biểu thị điểm bắt đầu của giai đoạn mẫu. Lãi suất chính sách là lãi suất vay được áp dụng cho các hoạt động tái cấp vốn theo thời gian. Biểu đồ dựa trên một mẫu các ngân hàng tương ứng với khoảng 50% tổng khối lượng cho vay và tiền gửi; tỷ lệ này cũng được phản ánh trong lượng vốn tài trợ của ECB mà mẫu này bao phủ.


Bất chấp quy mô và tác động trực tiếp lên bảng cân đối kế toán của các ngân hàng, việc đánh giá định lượng tác động của các hoạt động tái cấp vốn bị cản trở bởi một loạt các thách thức thực nghiệm. Thứ nhất, để định lượng hiệu quả của các biện pháp can thiệp này, người ta nên so sánh các trường hợp tương tự mà ngân hàng trung ương đã hoặc không can thiệp. Tuy nhiên, các biện pháp này được áp dụng khi điều kiện kinh tế đang xấu đi, khiến việc tách biệt vai trò của chính sách tiền tệ trở nên khó khăn. Thứ hai, có thể ngăn chặn tình trạng rút tiền ồ ạt khỏi ngân hàng ngay cả khi không có sự can thiệp rõ ràng của ngân hàng trung ương, vì kỳ vọng của người gửi tiền về một sự can thiệp có thể đủ để xoa dịu nỗi sợ hãi của họ và ngăn họ rút tiền khỏi ngân hàng. Tất cả những điều này khiến việc xác định một chuẩn mực phù hợp trong dữ liệu trở nên khó khăn (một chuẩn mực trong đó điều kiện kinh tế tương tự nhưng ngân hàng trung ương không can thiệp và tình trạng rút tiền ồ ạt xảy ra), do đó đòi hỏi một khuôn khổ phân tích chính thức hơn.

Ổn định tài chính và lãi suất cho vay của Ngân hàng Trung ương​

Một bài báo gần đây của Albertazzi, Burlon, Jankauskas và Pavanini đã vượt qua những thách thức thực nghiệm này, định lượng hiệu quả của các chương trình cho vay của ngân hàng trung ương thông qua khuôn khổ cấu trúc của ngành ngân hàng khu vực đồng euro. Mô hình này mô phỏng cung và cầu trên các thị trường tiền gửi và cho vay cạnh tranh không hoàn hảo, cũng như rủi ro vỡ nợ của người vay và ngân hàng, và khả năng cấp vốn của ngân hàng trung ương. Cấu trúc của mô hình cho phép xác định tất cả các kịch bản thay thế, bao gồm cả các đợt rút tiền ồ ạt, có thể xảy ra tại mỗi thời điểm và trong từng ngành ngân hàng của các quốc gia khu vực đồng euro. Bằng cách cho phép chúng tôi đánh giá mức độ ảnh hưởng của các kịch bản này bởi các can thiệp của ngân hàng trung ương, khuôn khổ này cung cấp một chuẩn mực toàn diện cho việc đánh giá chính sách chuyên sâu hơn.

Chúng tôi bắt đầu bằng cách hiển thị các kịch bản thay thế được mô hình hóa. Biểu đồ dưới đây trình bày phân bố xác suất vỡ nợ ngân hàng theo lịch sử và theo mô hình hóa tại các quốc gia khu vực đồng euro trong giai đoạn 2014-2021. Mặc dù xác suất vỡ nợ thực tế (thanh màu xám) thể hiện sự không đồng nhất đáng kể, mô hình cho thấy các kịch bản thay thế được đặc trưng bởi đuôi phải dày hơn rõ rệt (thanh màu xanh). Cụ thể, mô hình cho thấy các kịch bản có xác suất vỡ nợ ngân hàng lên tới 50%. Do rủi ro vỡ nợ cao có thể gây ra chi phí phúc lợi kinh tế lớn, việc xem xét các trường hợp như vậy khi đánh giá tác động của chính sách tiền tệ là rất quan trọng.

Nguồn: Ngân hàng Trung ương Châu Âu; tính toán của tác giả.
Ghi chú: Biểu đồ thể hiện sự phân bố của cân bằng thực tế và cân bằng thay thế. “Cân bằng thực tế” phản ánh dữ liệu (quan sát tháng 12 năm 2014 đến 2020 cộng với tháng 7 năm 2021 cho bảng cân bằng gồm ba mươi ngân hàng). “Cân bằng thay thế” là các kịch bản được ngụ ý bởi mô hình. Các thanh màu xanh đậm là nơi hai cân bằng chồng lên nhau.

Các chương trình cho vay của ngân hàng trung ương đã tác động đến sự ổn định tài chính như thế nào? Khung nghiên cứu của chúng tôi làm sáng tỏ câu hỏi này. Chúng tôi mô hình hóa khả năng tiếp cận nguồn vốn của ngân hàng trung ương bằng cách thay đổi lãi suất mà ngân hàng trung ương cho các ngân hàng vay, cung cấp một nguồn tài chính ổn định trong thời kỳ khó khăn khi các khoản tiền gửi không được bảo hiểm có thể rời khỏi ngân hàng. Chúng tôi sử dụng các mô phỏng phản thực của mô hình để định lượng giá trị ẩn của các biện pháp can thiệp của ngân hàng trung ương, ghi lại những gì sẽ xảy ra với sự mong manh của các ngân hàng nếu các chính sách này ít nhiều mang tính hỗ trợ. Chúng tôi nhận thấy rằng việc tăng 1 điểm phần trăm lãi suất mà các ngân hàng vay từ ngân hàng trung ương làm tăng xác suất vỡ nợ của các ngân hàng trung bình 1,8 điểm phần trăm. Biểu đồ dưới đây minh họa hiệu ứng này bằng cách hiển thị phân phối của các kịch bản với lãi suất chính sách cao hơn (số dương) và thấp hơn (số âm). Chúng ta có thể thấy rằng khi lãi suất tài trợ tăng, phân phối xác suất vỡ nợ dịch chuyển lên trên, với tác động rõ rệt đến phần đuôi trên (cực đại) và khoảng liên tứ phân vị*. Điều này làm nổi bật những lợi ích ổn định đáng kể đến từ việc ngân hàng trung ương cho vay với lãi suất thấp hơn.

Nguồn: Ngân hàng Trung ương Châu Âu; tính toán của tác giả.
Ghi chú: Biểu đồ hiển thị phân phối cân bằng cho từng mức lãi suất chính sách và theo kịch bản quốc gia-năm về xác suất vỡ nợ của các ngân hàng theo từng mức. Đường màu đen thể hiện toàn bộ phạm vi phân phối, vùng màu xám thể hiện phạm vi liên phân vị, vòng tròn màu đỏ trống thể hiện trung vị, và vòng tròn màu xanh lá cây liền mạch thể hiện trung vị của trạng thái cân bằng đã thực hiện.


Đánh giá toàn diện các biện pháp can thiệp của ngân hàng trung ương không chỉ xem xét xác suất vỡ nợ của các ngân hàng mà còn cả chi phí của các chương trình này. Chúng tôi đánh giá các biện pháp can thiệp bằng cách sử dụng khái niệm phúc lợi, trong đó kết hợp trực tiếp các tác động tiền tệ lên chi phí bảo hiểm tiền gửi dự kiến, lợi nhuận ngân hàng, lãi suất tiền gửi và cho vay, vốn ảnh hưởng đến phúc lợi của người gửi tiền và người vay. Biểu đồ dưới đây cho thấy sự phân bổ phúc lợi theo các kịch bản và lãi suất chính sách thay thế. Các phân bổ này phần lớn phản ánh xác suất vỡ nợ: các kịch bản có rủi ro rút tiền ồ ạt của ngân hàng cao đi kèm với tổn thất phúc lợi tiềm ẩn lớn (được phản ánh trong phần đuôi).


Nguồn: Ngân hàng Trung ương Châu Âu; tính toán của tác giả.

Ghi chú: Biểu đồ hiển thị phân phối cân bằng cho từng mức lãi suất chính sách và các kịch bản phúc lợi tổng thể theo từng quốc gia, theo độ lệch so với cân bằng thực tế (đơn vị: tỷ euro). Đường màu đen thể hiện toàn bộ phạm vi phân phối, vùng màu xám thể hiện phạm vi liên phân vị, vòng tròn màu đỏ trống thể hiện trung vị, và vòng tròn màu xanh lá cây liền mạch thể hiện trung vị của cân bằng thực tế.

Chúng tôi nhận thấy lãi suất cho vay thấp hơn dẫn đến lợi ích kinh tế, cho thấy các chương trình cho vay của ngân hàng trung ương đã cải thiện phúc lợi. Hiệu ứng này chủ yếu được thúc đẩy bởi việc giảm rủi ro ngân hàng, giảm chi phí bảo hiểm tiền gửi dự kiến và giảm lãi suất cho vay đối với hộ gia đình và doanh nghiệp. Đồng thời, do lãi suất chính sách thấp hơn cũng được truyền sang lãi suất tiền gửi, nên hầu hết các tác động tiêu cực đều do người gửi tiền gánh chịu. Mặc dù lợi ích phúc lợi tổng thể là tích cực, nhưng bản chất đa diện của chính sách tiền tệ làm nổi bật những đánh đổi mà các nhà hoạch định chính sách phải đối mặt.

Phần kết luận

Trong bài viết này, chúng tôi định lượng tác động của các cơ chế cho vay của ECB lên sự ổn định tài chính của khu vực ngân hàng khu vực đồng euro. Để vượt qua những thách thức thực nghiệm trong việc đánh giá các biện pháp can thiệp này, chúng tôi dựa vào mô hình mới của Albertazzi, Burlon, Jankauskas và Pavanini (2025), cho phép khôi phục các kịch bản thay thế và mô phỏng các phản thực tế chính sách khác nhau. Các mô phỏng mô hình cho thấy các chính sách này đặc biệt hiệu quả trong việc giảm thiểu rủi ro của các đợt tăng trưởng không cần thiết và tự ứng nghiệm, đồng thời cải thiện phúc lợi chung.



(*) "Liên tứ phân vị" (còn gọi là khoảng tứ phân vị hay IQR) là hiệu số giữa tứ phân vị thứ ba (Q3)) và tứ phân vị thứ nhất (Q1) của một tập dữ liệu đã được sắp xếp. Nó đo lường mức độ phân tán của 50% dữ liệu ở giữa, giúp hiểu rõ hơn sự biến động của dữ liệu mà không bị ảnh hưởng bởi các giá trị ngoại lai.